سد لاسک رنجی افزون برتن بی‌جان تالاب انزلی/نگرانی‌ها افزایش یافت

نگاهی به رسانه‌ها و فضای مجازی نشانگر حجم عظیمی از دل نگرانی‌ها نسبت به عواقب احداث این سد و اثرات زیست محیطی آن است. البته باید گفت موج اول این اعتراضات در شهریور ماه امسال با اعلام خبر برگزاری آیین آغاز عملیات اجرایی سد لاسک با حضور وزیر نیرو، راه افتاد که سرانجام به لغو این مراسم انجامید. در همان ایام جمعی از فعالان و سمن‌های محیط زیستی در نامه‌ای که درباره عواقب احداث سد لاسک خطاب به رئیس جمهور نوشتند به اثراتی چون زیر آب رفتن سه روستای لاسک، کلوان و ویسرود با جمعیتی بیش از ۱۶۳۰ نفر، همچنین کمبود آب در۷ روستای زیرمجموعه روستای لاسک، دفن شدن بیش از ۶۶ هکتار شالیزار منطقه و ۴۳ هکتار اراضی باغی و چای‌کاری در مخزن سد اشاره داشته و یادآور شدند خسارت‌های ساخت این سد به همین‌ها ختم نشده بلکه ۱۰۰ هکتار از شمشادستان‌های جنگل‌های ارزشمند هیرکانی که در شمار گونه‌های ممنوع‌القطع بوده نیز  با اجرای این پروژه نابود می‌شوند.

کاهش قابل توجه آب ورودی به تالاب با ارزش جهانی انزلی و اثرات آن، از بین بردن ۱۰۰ هکتار از تنها بازماندگان شمشادهای هیرکانی، رسوب‌گذاری فراوان اراضی بالادست حوضه سد، بالا آمدن سطح سفره آب زیرزمینی در اراضی پایین دست سد و خطرات احتمالی برای اراضی کشاورزی، باغی و صیفی از جمله مواردیست که در این نامه به آن اشاره شده بود.

گیلان به سمت اوضاع و احوال دریاچه ارومیه و خوزستان پیش می رود

بسیاری از کارشناسان در اظهارنظرهایشان به اهمیت مدیریت بهینه آب و عواقب احداث سد لاسک اشاره می کنند.

در این میان عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه امروزه در دنیا تلاش می‌کنند تا از تکنولوژِی سد استفاده نشود، چرا که روشهای دیگری نزدیک به طبیعت، سنتی و بسیار کارآمد وجود دارد، اظهار کرد: در واقع در این روش ها بدون این که طبیعت تخریب شود بسیاری از بازده‌های مدنظر به دست خواهد آمد. امروز در دنیا تنها زمانی به احداث سد فکر می کنند که مجبور به انجام این کار بوده و راهکار دیگری وجود نداشته باشد.

نشست‌ها چندین بار تکرار شد تا اصلاحات انجام شود اما اصلاحات اساسی انجام نشده استسعید نادری با بیان اینکه طرح ارزیابی اثرات توسعه سدلاسک در اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان رای نیاورد و سرانجام در تهران بررسی شد، افزود: نشست‌ها چندین بار تکرار شد تا اصلاحات انجام شود اما اصلاحات اساسی انجام نشده است. سدلاسک در بخش‌های مختلف دارای مشکل است که بارها این مشکلات بازتاب داده شده اما متاسفانه بعضی دوستان از صحبت‌های ما تفسیر سیاسی می کنند در حالی که ما معلمینی هستیم که دلمان برای آب و خاک سرزمینمان می سوزد.

نادری ادامه داد: گیلان به سمت  اوضاع و احوال دریاچه ارومیه و وضعیتی شبیه به خوزستان پیش می رود. در حال حاضر اگر به داده‌های علمی سازمان هواشناسی رجوع کنید در می یابید که گیلان تحت تاثیر دو منشا غرب و شرق  برای ورود آئروسل‌های «ریزگردها» قرار دارد. از جمله مواردی که به این موضوع دامن می زند، بحث خشک شدن تالاب انزلی است.

تخریب تنوع های زیستی تنها بخشی از اثرات مخرب احداث سد لاسک

وی با بیان اینکه بخشی از آسیب‌های ناشی از احداث سدلاسک، تخریب بسیاری از تنوع‌های زیستی از جمله جنگل‌های باستانی هیرکانی است، تصریح کرد: به عنوان مثال گونه شمشاد در این منطقه، گونه باستانی بسیار کمیاب ایران است و ارزش حفاظت جهانی دارد. کریدور گونه‌های کمیاب و در معرض خطر انقراض نظیر پلنگ ایرانی و خرس و آثار تخریبی بر آبزیان منطقه مورد بررسی قرار نگرفته است. البته مسائل دیگری همانند آثار باستانی و  زیرآب رفتن منطقه و ابعاد اجتماعی آن مورد توجه قرار نگرفته است.

استاد دانشگاه گیلان در ادامه با اشاره به اینکه باید توجه داشت که با هزینه‌ای به مراتب کمتر از احداث سد می توان آب‌بندان‌های سنتی زیادی که در آن منطقه وجود دارد را ترمیم و به خوبی آب مورد نیاز را تامین کرد، گفت: اما سوالی که مطرح می شود این است که کاربری آب این سد برای چیست؟ اگر کشاورزی است که باید دید چه مقدار کشاورزی در این منطقه باقیمانده است. قطعه قطعه  زمین‌های کشاورزی در این منطقه به فروش می رود.

وی با بیان اینکه یکی از شرایطی که ارکرد: سبب سدسازی می شود کم بودن میزان دبی در شرایط بحرانی سال است، افزود: اما اگر بررسی کنیم می بینیم که در همه ماه‌های سال میزان بارندگی آب در آن منطقه بسیار بالاست و فقط نیازمند مدیریت بهینه منابع آبی است.

شاید آب این سد روزی با کانال‌هایی به سمت منجیل برده شود و از آنجا برای تامین آب تهران بکار رودنادری با اشاره به اینکه در واقع این طرح توجیه علمی ندارد مگر اینکه اهداف دیگری در میان باشد، اظهبه طور مثال این موضوع به ذهن متبادر می شود که شاید آب این سد روزی با کانال‌هایی به سمت منجیل برده شود و از آنجا برای تامین آب تهران بکار رود. به هر حال احداث این سد عواقب بسیار سختی برای گیلان خواهد داشت. تالاب انزلی را با این اوضاع اسفناکش به سمت خشک‌تر شدن خواهد برد و مشکل رسوبات را حل نخواهد کرد و در واقع بر مشکلات ما خواهد افزوده می شود.

تاثیرات مخرب ساخت این سد در تالاب انزلی

تالاب انزلی زیست بوم ارزشمندی است که از اوضاع و احوال مناسبی برخوردار نیست و نیازمند توجه ویژه برای ادامه بقا است. تغییرات اقلیمی، هجوم انواع فاضلاب‌های مختلف و پسماندها،تصرف اراضی و ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم تالاب، ورود رسوبات رودخانه‌ها، وجود گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی از جمله زخم هایست که این تالاب را از همیشه رنجورتر ساخته است. تالاب انزلی از کم نظیرترین جاذبه‌های گردشگری به شمار می‌آید و زندگی مردم حاشیه آن به ویژه شهرستان بندرانزلی عمیقا به آن پیوند خورده، از این رو حساسیت مردم انزلی و سمن‌های فعال در آن نسبت به موضوع سد لاسک و کاهش حق آبه تالاب این روزها به وضوح قابل مشاهده است.

سد لاسک در حالی ساخته می‌شود که هنوز ابهامات زیادی در مورد این سد وجود دارد و به نظر می رسد متولیان امر می بایست زمان بیشتری را برای تحقیق و بررسی پیرامون آثار مخرب این سد صرف کنندمدیرعامل موسسه مردم نهاد موج شکن انزلی در این باره با اشاره به اینکه سد لاسک در حالی ساخته می‌شود که هنوز ابهامات زیادی در مورد این سد وجود دارد و به نظر می رسد متولیان امر می بایست زمان بیشتری را برای تحقیق و بررسی پیرامون آثار مخرب این سد صرف کنند، به خبرنگار مهر گفت: نکته بسیار جالب در مورد موافقان سدلاسک این است که این سد را یک تله رسوب گیر بزرگ معرفی می کنند که با فرض این ادعای غیرعلمی، قطعاً ظرف مدت کمتر از ۸ سال با آن حجم رسوبات عنوان شده، سد لاسک بلااستفاده خواهد شد.

مجید لاهوری با بیان اینکه قرار است سدلاسک ۷۵ میلیون متر مکعب آب در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد و یقینا این آب در فصل تابستان بیشتر آبی است که تالاب به آن نیاز دارد، افزود: این برای تالابی که عمقش از ۱۰ متر به کمتر از یک متر رسیده فاجعه بوده ضمن آنکه رودخانه پسیخان بیشترین میزان آب تالاب انزلی یعنی ۱۶.۵ درصد آن را تامین می کند.

مجید لاهوری با اشاره به اینکه بیش از ۴۰هکتار از جنگلهای هیرکانی نابود می‌شوند، تصریح کرد: جنگل‌های هیرکانی جزو جنگل‌هایی  است که ارزش زیست محیطی بسیاری دارد و پس از آبگیری سد، این جنگل‌ها نابود می شوند.

وی ادامه داد: باید توجه داشت که از بین بردن پوشش گیاهی، میزان فرسایش منطقه را افزایش می دهد. برهمین اساس اجرای این پروژه نیازمند زمان بیشتری برای  مطالعه و بررسی است.

جنگلهای ارزشمند هیرکانی

آسیب به جنگل‌های ارزشمند هیرکانی یکی دیگر از دغدغه‌های مخالفان احداث سدلاسک است و این موضوع نگاه‌های پرسشگر را متوجه متولیان امر می‌کند.

معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی گیلان در این‌باره به خبرنگار مهر گفت: در سال ۹۲ شرکت آب منطقه‌ای گیلان از دستگاه‌های اجرایی استان از جمله استانداری، منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست دعوت و موضوع احداث سد لاسک در منطقه امامزاده ابراهیم شهرستان شفت را مطرح کرد.

محمدرضا عبداللهی با بیان اینکه در این کارگروه اجرای این پروژه رد شد، افزود: بعدها مجددا از طریق وزارت نیرو مسئله کمبود آب کشاورزی و آب شرب شهرستان‌های این حوزه مطرح و دستور بررسی مجدد این پروژه داده شد و ادارات مرتبط به صورت جداگانه بررسی هایشان را آغاز کردند.

وی با اشاره به اینکه در نقشه اولیه ارائه شده مساحتی حدود ۴۰۰ هکتار محدوده اجرای این پروژه بوده که شامل اراضی ملی و مستثنیات مردم می شود، ادامه‌ داد: پس از انجام بررسی‌ها مخالفت خود را اعلام کردیم و خواستار کاهش این سطح شدیم.

عبداللهی با اشاره به اینکه اداره حفاظت محیط زیست نیز از این موضوع دفاع کرد و افزود: در پیشنهاد بعدی، مساحت حدود ۲۰۶ هکتار درخواست شد که ۸۱ هکتار از آن اراضی مسکونی، کشاورزی  و مستثنیات مردم و ۱۲۵ هکتار آن جنگل و اراضی ملی در برمی گرفت. هر هکتار از این اراضی ملی دارای حدود ۱۶۰ الی ۲۵۰ اصله درخت و ۴۰۰ الی ۸۰۰ اصله درختچه و بوته است. حجم در هکتار چوبی که در آن وجود دارد نیز حدود ۱۶۰ تا ۲۰۰ مترمکعب است.

وی در ادامه به بررسی‌های انجام شده در جنگلهای امامزاده ابراهیم، امامزاده اسحاق و مبارک آباد اشاره و تصریح کرد: در بخشی که نزدیک روستای لاسک بود با توجه به حضور اهالی، جنگل چندان با کیفیتی نداشتیم. در محدوده غربی، جنگل به نسبت از وضعیت بهتری برخوردار بود و گونه‌های بومی نظیر ممرز، انجیلی، لیلکی و شمشاد را داریم که البته شمشاد متاسفانه تحت شعاع بیماری قرار گرفته است.

معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی گیلان ادامه داد: در بخش مبارک آباد هم وضعیت جنگل مطلوب بوده و گونه‌هایی چون ممرز، انجیلی، شیردار و خرمندی در آنجا وجود دارد. در پایان بررسی‌ها  مقرر شد در صورت اجرای این پروژه آب منطقه‌ای گیلان حدود ۴۶ میلیارد تومان خسارت به منابع طبیعی پرداخت کند تا از این طریق در بالادست یا جنگل‌های همجوار به احیای جنگل بپردازیم یا جنگل کاری صورت گیرد و این از تعهدات آب منطقه‌ای است.

پیشنهاد ۵ منطقه برای اجرای سد لاسک

معاون نظارت و پایش اداره‌کل حفاظت محیط زیست گیلان درباره پیوست زیست محیطی و روند بررسی‌های انجام شده برای صدور مجوز سدلاسک به خبرنگار مهر گفت: مجوز با وجود پیوست محیط زیستی صادر می شود و گزارش ارزیابی در کارگروه ماده ۲ ارزیابی سازمان، بررسی، تصویب و سبب صدرو مجوز شده است.

احسان الله شکری با بیان اینکه در نخستین بررسی‌های انجام شده برای احداث سد لاسک ۵ محل پیشنهاد داده شد، افزود: ساخت سد در نزدیکی روستای لاسک، روستای گیشم، بالا دست محل تلاقی رودخانه امامزاده ابراهیم و نیلاب، پایین دست روستای لاسک و پایین دست تلاقی رودخانه امامزاده ابراهیم و رودخانه نیلاب و بالا دست روستای لاسک ۵ محل پیشنهاد شده برای احداث این سد بود که پس از بررسی چهار پیشنهاد به دلایل مختلف نظیر وسعت زیاد تخریب جنگلی و اراضی کشاورزی و بحث جابجایی جمعیت رد شد.

وی ادامه داد: گزینه سوم به‌عنوان گزینه برتر معرفی شد تا مشاور بر روی این گزینه مطالعاتش را انجام دهد. مشاور نیز با ارزیابی گزینه سوم را اصلاح کرد. سپس جلسات متعددی در استان و کشور برگزار و با اصلاحاتی که انجام دادند گزارش ارزیابی مورد موافقت قرار گرفت و مجوز صادر شد.

معاون نظارت و پایش اداره‌کل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه این گزینه کمترین سطح تخریب یعنی معادل ۲.۹۴ هکتار تخریب جنگلی را به همراه دارد، تصریح کرد: مساحت سطح دریاچه با کل حوزه آبریز ۲۱۸ هکتار و حجم مخزن ۴۵ میلیون مترمکعب است. میزان کاهش جریان رودخانه که به تالاب انزلی ختم می شود نیز ۳۷.۵ میلیون مترمکعب آب در سال است که معادل ۷ درصد آبدهی رودخانه پسیخان به تالاب انزلی است. پاک تراشی جنگل به میزان تقریبا ۶.۶ هکتار برای جابجایی جاده و جابجایی ۵۵۰ خانوار یا جمعیت ۱۶۳۰ نفر در سه روستای لاسک، کلوان و ویسرود از دیگر  موارد عنوان شده است.

صدرو مجوز منابع طبیعی مشروط است

شکری درباره تاثیر احداث سد لاسک برمحیط زیست با بیان اینکه در این زمینه کاهش ورودی آب تالاب انزلی و بحث تخریب جنگل مطرح می شود، اظهار کرد: متولی جنگل منابع طبیعی است زمانی که به صدور مجوز اقدام می‌کند مسلما دستگاه دیگری همانند محیط زیست نمی تواند مخالفت کند. منابع طبیعی در زمینه اجرای این پروژه و تأثیر آن بر تخریب جنگل، مشروط بر این که خسارتش جبران شود، موافقت کرده است.

منابع طبیعی مجوزش را مشروط به پرداخت هزینه ضرر و زیان به منظور احیای جنگل کرده و وزارت نیرو نیز پذیرفته استوی با اشاره به اینکه منابع طبیعی مجوزش را مشروط به پرداخت هزینه ضرر و زیان به منظور احیای جنگل کرده و وزارت نیرو نیز پذیرفته است، افزود: بحث حق آبه تالاب انزلی موضوع دیگری است که در این حوزه مطرح می شود. با محاسباتی که انجام شده بود درباره کاهش ورودی آب رودخانه پسیخان به تالاب انزلی، در گزارش ارسالی خود قید کردند که از طریق تنظیم دبی آب رودخانه سعی می کنیم که ورودی آب تالاب را تنظیم کنیم.

شکری ادامه داد: از سوی دیگر طرف دیگر این طرح تعهد کتبی داده‌اند که شهرستان و روستاهای بالادست سد و شهرهایی که فاضلابشان به تالاب انزلی منتهی می شود، در صورت تامین اعتبار، سیستم تصفیه قرار دهند تا حداقل میزان ورود آلودگی به تالاب انزلی کمتر و آب تصفیه شده وارد تالاب انزلی شود تا به نوعی کاهش ورودی آب تالاب از طریق سد لاسک جبران شود.

وی با بیان اینکه نظارت بر اجرای طرح نیز بر اساس ۹ بندی که مجوز از سوی منابع طبیعی صادر شده انجام می شود، گفت: برنامه پایش در ۳ بخش ماهانه، سه ماهه توسط کارفرما و بخش سوم نظارت از سوی اداره حفاظت محیط زیست شهرستان با توجه به نزدیک بودن به محل پروژه انجام می‌شود و در صورت نیاز گزارشات هفتگی ارسال می شود.

ضرورت بررسی بیشتر

بررسی بیشتر و همه جانبه ‌عواقب احداث سد لاسک و اثرات آن در ابعاد مختلف به ویژه محیط زیست در تعامل بیشتر با نخبگان و دانشگاهیان راهکاری است که از سوی کارشناسان پیشنهاد می شود. دل‌نگرانی فعالان محیط زیستی و اجتماعی برای تالاب انزلی، جنگل‌های هیرکانی و زیست‌مندان ارزشمند منطقه با توجه به مشکلات موجود در گیلان موضوع قابل تاملی است که نیازمند توجه بیشتر است. احداث سد لاسک بر محیط زیست حساس گیلان تاثیرگذار بوده و تالاب رنجور انزلی و جنگل‌های باستانی هیرکانی از عوارض احداث این سد در امان نخواهند بود. مدیریت بهینه منابع آب، اصلاح الگوی مصرف، ممانعت از هدر رفت آب و ترمیم آب‌بندان‌ها از جمله راهکارهایی است که کارشناسان برای تامین آب مورد نیاز و پیشگیری از عواقب تخریبی احداث این سد پیشنهاد می دهند که مسئولان امر باید مدنظر قرار دهند.