برپایی آئین های سنتی ماه محرم در گیلان

باز هم محرم از راه رسید محرم و عاشورایی که تنها مختص ایران نیست و متعلق به کل مسلمانان جهان است اما محرم در ایران رنگ و بویی متفاوت دارد و در این ایام بسیاری از مسلمانان جهان برای حضور در عزاداری اباعبدالله حسین به ایران می ‌آیند ؛گستردگی قیام امام حسین (ع) چنان عظیم است که قرن هاست مردمان این سرزمین این واقعه را می ‌ سرایند و گوشه گوشه این دیار، هر قوم با فرهنگی و آیین خود در این  ایام به عزاداری می ‌پرزاد.

به گزارش گیلان شهر ،مراسم ماه محرم در گیلان، کم و بیش شبیه آن چیزی است که در جای جای ایران برگزار می‌شود یعنی سیاهپوشی مردم و علم گردانی و دستجات عزاداری که کوچه پس کوچه‌های شهر را از روز اول محرم تا پایان روز سیزدهم دور میزنند و نوحه خوانی می کنند . آیین محرم گیلان در گذر زمان جان گرفته است و برخی ساده و بی ریا، برخی پر شکوه و با جلال است.

گیلانیان هم‌چون مردم سایر مناطق ایران، آداب و رسوم ویژه ای برای سوگواری حسین بن علی(ع) دارند. مردم سعی می‌کنند تا در روزهای نهم و دهم محرم، به زادگاه خود بروند و در جمع بستگان و آشنایان خود در مراسم عزاداری شرکت کنند.

امامزاده ها، بقعه ها و مکان های مقدس، نقطه تمرکز دسته های عزاداری است. روضه خوان ها اغلب مداحان محلی هستند که گاه علاوه‌ بر فارسی به زبان های مختلف گیلکی، تالشی و یا آذری نیز مرثیه می خوانند. مردم گیلان در دهه اول ماه محرم با حضور در مساجد و حسینیه‌ ها و برگزاری مراسم نوحه، مصیبت خوانی، سینه‌زنی ‌و زنجیرزنی ‌با آیین  ‌های ویژه خود، یک بار دیگر حماسه حسینی و مظلومیت اهل بیت(علیهم السلام) را در باور مردم به نمایش می‌گذارند.

غالب آیین های محرم گیلان رنگ کهن دارند؛ از طشت گذاری غرب گیلان تا علم بندی ماسوله در غروب ششم محرم، از تعزیه عاشورای ضیابر تا چهل منبر لاهیجان، از علم واچینی شاه شهیدان تا کرنانوازی رودسر و … همه و همه بر سترگی قیام امام حسین (ع) پایدارند و بر این اتفاق هم عقیده اند که این حادثه چنان عظیم است که قرن هاست مردمان این سرزمین این واقعه را می سرایند و گوشه گوشه این دیار، هر قوم به رنگی و آیینی این ایام را پاس می دارند.

علم بندی

یکی از آئین‌ های عزاداری در این ماه، مراسم ویژه «علم بندی» است که از یک روز مانده‌ به ‌ماه محرم تا روز هفتم این ماه در مناطق شهری و روستایی استان گیلان، با آئین‌ های خاصی برگزار می ‌شود. علم‌بندی با روشن کردن شمع، نذر و نیاز و حاجت خواهی همراه است. شخصی که نذر و نیتی دارد، پارچه سبز رنگی را بر علم می‌بندد.

در این مراسم، مردم مناطق مختلف با پذیرایی از عزاداران در مساجد و حسینیه ها، با تشکیل دستجات مختلف سینه‌ زنی و خواندن نوحه، پرچم‌های سیاه را به نشانه عزاداری سیدالشهدا بر بالای سر در مساجد و گنبدهای آن نصب می ‌کنند. این مراسم در شهرک تاریخی ماسوله و شهرستان مذهبی آستانه اشرفیه جلوه ‌ای ویژه دارد و هر سال افراد زیادی برای شرکت در این مراسم به این مناطق مسافرت می‌کنند. اهالی ماسوله به این رسم «طوق‌بندی» می‌گویند.

علم واچینی در گیلان

علم واچینی در روزی دیگر، معمولاً عاشورا و یا سومین روز درگذشت امام حسین(ع) که البته زمان آن برای بقاع مختلف فرق می کند، با مشارکت مستقیم کسانی که علم را بسته اند و دیگران انجام می‌شود. در این روز کسانی که در فاصله علم بستن و علم واچیدن نذر و نیازشان برآورده شده، با قربانی کردن گوسفند و طعام دادن به زائران، حضور فعال‌تری دارند.

پس از باز کردن پارچه های دور علم، چوب علم را در مسجد گذاشته و علم رخت(پارچه های علم) را در بقچه ای می پیچند و درون خمره ای که داخل بقعه و یا مسجد بوده جا می دهند و روی آن را می پوشانند و گاه برای آنکه دستبرد نخورد، به خانه متولی برده می شود، تا ماه محرم سال آینده، دوباره آن را دور علم ببندند یا به اصطلاح علم بندی کنند.

تشکیل دستجات سینه‌زنی و زنجیرزنی با شیوه‌ های مختلف دو ضرب، پنج ضرب و سه ضرب بر سینه و پشت، نمونه‌ای از عزاداری در این ایام است که با توجه به نوع نوحه و ریتم آن در مناطق مختلف استان اجرا می‌شود.

تعزیه عاشورای ضیابر

تعزیه از جمله آیین‌های گیلانیان است که سالیان سال همگام با سراسر کشور در ایام شهادت امام حسین (ع) و یارانش در شهر‌ها و روستاهای این استان به اجرا در می‌آید.

آیین پرمخاطب تعزیه در بسیاری از شهرهای استان، در ظهر روز عاشورا و در برخی دیگر در سومین روز از شهادت امام برگزار می‌شود و وقایع مختلف حماسه کربلا را به تصویر می‌کشد که از مهم‌ترین اجراهای تعزیه‌ها می‌توان به تعزیه در حرم آقا سید جلال الدین اشرف (ع) در شهرستان آستانه اشرفیه و تعزیه در ضیابر اشاره کرد.

گروه‌های تعزیه مانند گروه «مسلم بن عقیل» به سرپرستی استاد «محمد حسین صمصام»، گروه «حر شهید» به سرپرستی استاد دهقان، گروه «شاهزاده ابراهیم» به سرپرستی برادران اورسا و گروه «حضرت قاسم (ع)» به سرپرستی استاد مفتاح از جمله گروه‌های فعال تعزیه در گیلان هستند که سالیان سال نسل در نسل با هنرمندی خود بازگوکننده راستین حماسه کربلا بوده‌اند.

مراسم تعزیه در شهرستان ضیابر که در ۴۵ کیلومتری شهر رشت واقع شده، نیز هر ساله با شکوه خاصی در ایام محرم به خصوص در دو روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود که مراسم شبیه خوانی عاشورا در این منطقه از پیشینه‌ای چند صد ساله برخوردار بوده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

هر ساله در ماه محرم طی سه شب در حیاط منزل آیت الله ضیابری (ره) مراسم سوگواری و تعزیه خوانی برگزار می‌شود که با حضور پرشور مردم از اقصی نقاط کشور همراه است.

در روز عاشورا در کنار دسته‌های عزاداری، بعد از اذان ظهر، هیات ذوالجناح که طی ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال پیش هر ساله وقایع کربلا را برای مردم به تصویر کشیده‌اند، حرکت می‌کنند. از جمله صحنه‌هایی که در این روز نمایش داده می‌شوند حرکت کجاوه‌ها و خیمه‌های امام حسین (ع) و اهل بیت امام است که به صورت نمادین ساخته شده‌اند. این خیمه‌ها در واقع حرکت امام حسین (ع) از مدینه تا مکه و مکه تا کربلا را نمایش می‌دهند.

چهل منبران

آیین سنتی چهل منبر هم یکی دیگر از مراسم گیلانی ها است که در شب عاشورای حسینی در اغلب مناطق استان گیلان برپا می شود. در این مراسم، از غروب تاسوعا برخی ازافراد که نذر و حاجی دارند یک میز چهار پایه و ظرفی پراز برنج و مقداری خرما در کنار ظرفی خالی به همراه تعدادی شمع در کنار خیابان یا نزدیک مساجد قرار می دهند و با غروب آفتاب عزادارانی که نذر دارند، با پای برهنه در حالی که ۷۲ شمع و ۷۲ دانه خرما به یاد ۷۲ شهید دشت کربلا در دست دارند از چهل منبر می گذرند.

کرب زنی

بعد از شب هفدهم محرم، دسته های عزاداری در خیابان ها می گردند و دو پاره کرب را بهم می کوبند تا شب هفتم شهدای کربلا را زنده نگه دارند. کرب، پاره چوبی استوانه ای است به سنگینی ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم که از میان به دو بخش تقسیم شده و هر پاره تسمه ای چرمی در خود دارد و دست کرب زن در میان آن قرار می گیرد و کرب زن می تواند به آسانی آن را بر هم بکوبد.

لال پله

زنان گیلانی که بیمار در خانه دارند یا نیازمند هستند، در روزهای ماه محرم با پوشیه و چادر در شهر می‌گردند و از خانه هایی که نذری شیرین پلو دارند تقاضای بخشش می کنند. آنها کفگیری به در می کوبند و وقتی در باز شد بدون هیچ کلامی دیگ و کفگیر را به صاحبخانه داده و او مقداری از شیرین پلو را برای زن ریخته و ظرف را به او بر می گرداند .

زن این کار را در چهل یا هفتاد و دو خانه انجام می دهد و آنچه را که گردآورده به خانه برده و با دیگر افراد خانه می خورد به این امید که خواسته اش در دل برآورده شود. این مراسم لال پله (لال+ پلو) نام دارد چون نذری داران و زنان پوشیه زده در تمام مدت هیچ سخنی نمی گویند و همیشه آن چیزی که از نذری داران طلب می کنند، مقداری پلو است.

شام غریبان حسینی

آئین «شام غریبان حسینی»، عزاداری با شمع در شامگاه روز عاشورای حسینی است که از دیگر آئین‌های سنتی در گیلان است. در این مراسم، عزاداران حسینی با تشکیل دستجات سینه زنی و با در دست گرفتن شمع ‌هایی روشن، در کوچه و خیابان ‌ها به راه ‌افتاده و به نوحه خوانی و سینه زنی می‌ پردازند.